Macht kun je niet gewoon wegdenken

Iedereen is gelijk, dat horen, zeggen en geloven we zo graag. En intrinsiek klopt dat ook wel. En toch, om het met de woorden van George Orwell te zeggen: all animals are equal but some are more equal than others. De verhoudingen door leeftijd, ervaring, sociale status, persoonlijke kenmerken, ... zijn factoren die machtsverhoudingen beïnvloeden en waar we de neiging hebben om er geen of weinig rekening mee te houden. Het is alsof we blind zijn voor de macht van macht. Er is zelfs meer: onze morele drang naar gelijkheid ontkent ongelijke machtsverhoudingen.

Waaraan zie je dat macht een rol speelt?

Een nieuwe medewerker weet minder van wat er binnen je team gebeurt en dat geeft hem minder macht, minder impact. Of net omgekeerd: je hebt iemand aangenomen omwille van zijn exclusieve expertise. Iedereen neemt zijn woorden voor waar aan, hij is immers de expert. Elke kritische bedenking wordt aan de kant gezet. De macht van de expert is met andere woorden groter dan die van de andere leden van het team. Zijn woorden wegen zwaarder dan die van het team. Hij lijkt meer gelijk te hebben. Dat geeft hem automatisch meer macht.

De plek die je inneemt in een groep, hangt niet gewoon van jezelf af. Deze rangorde wordt bepaald in interactie met anderen. Het kan zijn dat je in de ene groep hoger in rang staat dan in de andere groep. Je bent bijvoorbeeld als man aan het werk in een vrouwenteam, of omgekeerd. Je bent de echtgenote van de schooldirecteur, de boekhoudster met Nigeriaanse roots die spreekt met een accent, je kent overal wel iemand, jouw aanwezigheid gaat niet onopgemerkt voorbij, ... Op zich hoeven deze verschillen in rang geen probleem te zijn, het is echter wel belangrijk om er je bewust van te zijn. Ze hebben immers een impact op de dynamiek die binnen een groep of team ontstaat.

De verschillen in ranking hebben een belangrijke invloed op de luisterbereidheid en op de ruimte die gegeven wordt om de verschillende perspectieven aan bod te laten komen. Als je hieraan voorbij gaat, is de kans groot dat niet gezegd kan worden wat moet gezegd worden, dat het evenwicht binnen het team onder druk staat. Sommige mensen krijgen veel gesprekstijd, andere mensen zwijgen op momenten dat ze zouden moeten spreken. Sommige visies krijgen veel ruimte, andere visies verdwijnen onder de radar. Sommige gedachten overheersen en groeien uit tot 'groepswaarheden', andere gedachten worden bestempeld als 'onwaar'. In teams waar sprake is van een roddelcultuur, superhelden of zondebokken, pesterijen, het veroordelen van fouten, ... is de kans groot dat de machtsverhoudingen verstoord zijn. Het zijn immers de onderlinge machtsverhoudingen die bepalen wie wel of niet bij het team hoort. 

En laat ons eerlijk zijn, de gedachte dat je buiten de groep zou vallen, is zowaar een van onze grootste angsten. Mensen doen veel om niet buiten het team te vallen. Op dat moment beginnen andere wetmatigheden te spelen: de wet van de sterkste, de schoonste, de slimste, de jungle, ... Wanneer er sprake is van een machtsstrijd, vindt dit vaak onderhuids plaats. Belangrijke informatie wordt niet langer met iedereen gedeeld, mensen trekken taken naar zich toe of maken beslissingen en petit comité. Het hoeft weinig betoog dat zo'n strijd een organisatie schaadt omdat het samenwerking en vertrouwen tussen medewerkers in de weg staat en hen afleidt van hun eigenlijke taak (Van Bunderen, 2018).

Macht toe-vertrouwen of niet?

Macht is niet per definitie negatief. Wanneer je op een integere manier omgaat met de macht die je in een groep wordt toegeschreven ten gevolge van de rangorde die ontstaat, is de kans groot dat mensen je die macht toe-vertrouwen. Op een integere manier omgaan met macht, betekent zoveel als de invloed die je hebt omwille van je ervaring, leeftijd, status, opleiding, functie, ... inzetten in functie van het team. Macht gaat met andere woorden hand in hand met het nemen of geven van verantwoordelijkheid. 

Vanaf het moment je macht gebruikt om je eigen behoeften te vervullen, kan dit ervaren worden als misbruik. Hoe meer inzicht je hebt in de heersende waarden, het gedeeld verhaal, hoe beter je op een integere manier met de machtsverhoudingen in je team kunt omgaan. Je als team de vraag stellen waar het echt om gaat, wat er belangrijk is voor het team en aan welk gedrag je dat ziet of niet, kan de bestaande machtsstructuren in beweging zetten.

Een derde aspect dat een positieve impact heeft op het in evenwicht houden van onderlinge machtsverhoudingen, is de mate waarin leden van een team van elkaar afhankelijk zijn in hun werk: hoe zit de verhouding tussen autonomie en verbinding? Tot op welk punt kun je als lid van een team zelfstandig verder, vanaf welk punt heb je beroep te doen op anderen? Hoe vertaalt deze afhankelijkheid zich in de praktijk? Is deze wederzijds of eenzijdig? De mate van wederzijdse afhankelijkheid beïnvloedt de manier waarop teamleden met verschillen in status en macht omgaan.

Macht zichtbaar maken

De cirkel van macht is een manier om macht, structuren en factoren van invloed zichtbaar te maken. Hier is niets goed of fout aan. Het heeft enkel tot doel om een bewustzijn te creëren bij jezelf en/of je team. De cirkel van macht kan een aantal knelpunten in kaart brengen waarmee je nadien actief aan de slag kunt. Het gaat over hoe jij kijkt naar de onderlinge dynamieken. Het is niet omdat je lid bent van hetzelfde team, dat je op dezelfde manier kijkt naar de onderlinge verhoudingen. Hierover in dialoog gaan, is de boodschap! Onderstaande vragen kunnen je helpen om de heersende machtsverhoudingen binnen je team zichtbaar te maken:

• Van wie ben jij afhankelijk in het uitvoeren van je opdracht, je rol?
• Wie is van jou afhankelijk in het uitvoeren van zijn opdracht, zijn rol?
• Binnen welke relaties is er sprake van wederzijdse afhankelijkheid?
• Welke verhalen domineren binnen het team?
• Welk verhaal krijgt (te) weinig zuurstof?
• Welke waarden zijn belangrijk?

Machtsverhoudingen in balans

Zijn de machtsverhoudingen in evenwicht? Indien niet, wat kun jij doen om de verhoudingen binnen het team meer in evenwicht te brengen?

Ik heb macht te geven door, ...

• Anderen meer aan het woord te laten
• Anderen uit te nodigen om hun visie te delen (door bijvoorbeeld vragen te stellen)
• Ruimte te geven aan een ander verhaal
• Mijn waardering voor anderen uit te spreken, hen in hun kracht te zetten

Ik heb macht te nemen door, ...

• Vertrouwen te hebben in mijn eigen kunnen
• Meer te zeggen wat ik denk
• De waarden van het team te blijven benoemen
• Mijn rol en functie binnen het team zichtbaar te maken

En Route - Sarah De Backer